Roofdieren zoals de arend, de Lynx, de beer en de wolf roepen sterke emoties op maar vooral de wolf is tegenwoordig een heel hot topic.
Een zacht heuvellandschap met dichte beukenbossen waar het vol ligt met bemost Karstgesteente. Dit zijn de uitlopers van de Dinarische Alpen in Zuid-Slovenië. Een hot-spot voor grote predatoren.
In een land dat qua oppervlakte iets kleiner is dan België en qua bevolking ongeveer evenveel inwoners telt als de provincie Antwerpen, leven mensen met ‘De grote 3’ samen. Dit zorgt natuurlijk ook vaak voor conflicten. Het kerngebied met de hoogste dichtheid aan grote roofdieren omvat een oppervlakte van ongeveer 5.200 km². Ook in andere delen van het land komen de beer, wolf en lynx steeds meer voor. In Slovenië leven op dit moment ongeveer 800 beren, 95 wolven en 20 lynxen. Samenleven tussen mensen en grote predatoren is zeker niet altijd gemakkelijk, maar het kan.
De geschiedenis van de grote predatoren in Slovenië
Zoals in vele Centraal-Europese landen werden de beer, wolf en lynx vanaf midden 18e eeuw ook in Slovenië vervolgd en bejaagd. De beren en wolven konden zich in kleine populaties in stand houden, maar de lynx werd als uitgeroeid beschouwd. Uiteindelijk kwamen er toch initiatieven om deze dieren te gaan beschermen. Het bijzondere is dat deze initiatieven vanuit de jacht kwamen. Al in 1935 werd in vele revieren de berenjacht verboden. Dit gold als één van de eerste berenbeschermingsprogramma’s in Europa.
Eind 19de eeuw werd de Sloveense berenpopulatie op ongeveer 30-40 dieren geschat. Na de 2de wereldoorlog werd in Zuid-Slovenië een zone van 3500 km² als beschermingszone voor de beer geïnstalleerd. De populatie begon daardoor gestaag te groeien. De wolf werd tot midden de jaren ’70 in vele delen van het land sterk bejaagd. Tijdens de 1ste en 2de wereldoorlog konden de populaties zich telkens wel terug aansterken. In 1973 werden ook door jagers lokale beschermingsmaatregelen toegepast. Vanaf 1976 werden voor het eerst jachtseizoenen ingevoerd voor het bejagen van de wolf. Vanaf 1990 zette het Sloveense jachtverband zich in om de wolf het hele jaar door te beschermen en dat werd 3 jaar later ook vanuit de overheid erkend. In 2010 werd de wolvenpopulatie terug op een 40-tal wolven geschat. Momenteel zit dat aantal dus al op zo’n 95 exemplaren.
De in Slovenië uitgeroeide lynx werd in 1973 door jagers geherintroduceerd. De kleine populatie groeide sterk aan en in 1978 kon de lynx terug bejaagd worden. Terwijl de lynxpopulatie tot 1990 stabiel bleef, begon in de volgende jaren door inteeltproblematiek de populatie terug af te nemen. Daardoor werd in 2003 beslist om de jacht op de lynx te stoppen. Dit laat zien dat jagers zich voor de bescherming van predatoren inzetten.
In 1993 werd vanuit de regering een beschermingsregelgeving voor beer, wolf en lynx ingevoerd. Tot op vandaag vallen deze ook zoals in de rest van Europa onder de Conventie van Bern, met andere woorden de Flora-Fauna-Habitatrichtlijnen.
Status Quo
De vroege en constante beschermingsmaatregelen hebben in Slovenië bij de wolf en beer tot levensvatbare populaties geleid. Na de laatste genetische onderzoeken in 2015 werd de berenpopulatie op ongeveer 800 dieren geschat. Studies tonen ook nog een duidelijke aangroei van de populatie in de laatste jaren. Slovenië telt daarmee de dichtste berenpopulatie van Europa. Het grootste deel van de beren leeft in de grote bossen van de Gottschee en rond de Snežnikberg in het zuiden van het land. De Sloveense beren kunnen het hele jaar door genieten van voederplekken voor edelherten en everzwijnen en ze nemen deze, maar ook de speciaal voor beren ingerichte voederplekken, graag aan.
Met betrekking tot verspreiding van de populaties blijkt de autosnelweg van Leibach naar Triest voor beren een grote hindernis te zijn, want Noordwestelijk van de autostrade is de populatie veel kleiner. In het Sloveense deel van de Alpen leven momenteel enkel mannelijke beren. Ongeveer 3 tot 7 wisselen volgens de grootte van het leefgebied telkens met Oostenrijks grondgebied.
Net zoals bij de beren bevindt het grootste deel van de Sloveense wolven zich in de bossen van het zuiden. Ook de Sloveense wolvenpopulatie is in de laatste jaren constant aangegroeid en heeft zich over een groot gebied verspreid. Volgens de actuele informatie bestaat de populatie uit 95 wolven. Dit zijn 14 roedels en 16 solitaire dieren. In 2019 werden ook voor het eerst 3 roedels opgemerkt in de Julische alpen (in het zuiden van het Triglav national park). De 3 roedels uit het Triglav National park stammen rechtstreeks af van de roedels van de Dinarische alpen.
De lynx dreigde door het tekort aan genetische variatie, compleet uit te sterven in Slovenië en daarom werd er in 2017 het ‘Life Lynx’-project opgericht. In het kader van het project werden 14 Lynxen uit Roemenië en Slowakije naar Slovenië en Kroatië overgebracht om zo de soort in stand te houden. Hiervoor was de jachtsector een actieve, meewerkende partner. Jagers hielpen mee om de planning van het project op stellen.
Samenleven met grote predatoren
In Slovenië getuigen de groeiende populaties van beer, wolf en lynx dat het samenleven de van mens en grote roofdieren mogelijk is. Dat samenleven is zeker niet altijd even eenvoudig en voornamelijk in de landbouw doen er zich vaak conflicten voor. Daarom investeert Slovenië in een hoop managementmaatregelen, die het samenleven van de mens met 'de grote drie’ kan verbeteren. Als basis van dit management zijn actuele populatie -en verspreidingsdata nodig die in het kader van regelmatige monitoring en evaluatie vastgesteld worden. Naast genetische onderzoeken aan de hand van uitwerpselen en haarstalen, worden beren ook driemaal per jaar vanuit de hoogzit geteld en wolf en lynx aan de hand van sporen in de sneeuw opgespoord. Bovendien worden lynxen aan de hand van hun veltekeningen van elkaar onderscheiden en worden verblijfplaatsen van wolvenroedels gemarkeerd. Voor deze activiteiten is de Sloveense jachtsector een actieve medewerker. De plannen voor beren, wolven en lynxen zorgen er ook voor dat schadecompensaties en preventie vergoedingen doorgevoerd worden. De staat zorgt voor preventiemaatregelen zoals het plaatsen van omheiningen en het ter beschikking stellen van herdershonden. Ook zorgen zij ervoor dat elke schade door grote predatoren volledig gecompenseerd wordt. Voor deze schade door wolven en beren werden in de laatste jaren ongeveer €300.000/jaar vergoed. Een belangrijke bijdrage levert de door Europa gesteunde projecten als ‘SloWolf’ en ‘Life Dinalp Bear’ en nu sinds kort ook ‘Life Lynx’. In de loop van deze projecten werden ook de preventiemaatregelen geoptimaliseerd: zo werden in 2010 hogere omheiningen aangeraden, maar er werden ook opstellingen voor sterkere afsluitingen ter beschikking gesteld.
De jacht als managementmaatregel
Ook de jacht op beer, wolf en lynx geldt als managementmaatregel. De afschotquota’s worden streng geregeld en worden gebaseerd op de monitoringsdata en de jaarlijkse schadegevallen. Deze zijn conform de FFH-richtlijnen van de EU. De afschotaantallen worden jaarlijks zoals de andere wildsoorten van de Sloveense agentschap voor natuur en bos, beschikbaar gesteld aan wetenschappers, ministers, de jachtsector, landbouw, NGO’s en aan de lokale bevolking. De verantwoordelijke commissie onderzoekt deze getallen die dan uiteindelijk omgezet worden in werkelijk cijfers door het ministerie. Daarbij kunnen speciale uitzonderingen gemaakt worden voor probleemgevallen. Sinds 1970 worden ook beren binnen de beschermingsgebieden terug bejaagd. Tot 2002 werden ongeveer 50 beren per jaar geschoten, daarna ongeveer 100 per jaar. De berenjacht is een goede inkomstbron voor de jachtsector die jachtgasten uit Oostenrijk, Duitsland en Zwitserland aantrekt. Sinds kort bieden enkele revieren ook beren-observatiezones aan en die bewijzen ook lucratief te zijn. Ook de wolf werd vanaf 1999 terug bejaagd om in gebieden met een hoog aantal meldingen van wolvenslachtoffers, in te kunnen grijpen. Ondertussen werden er jaarlijks 6 wolven gestrekt. In de laatste 20 jaar werden er jaarlijks ongeveer 10-20% van de beren, en 10-15% van de wolvenpopulatie geschoten.
In 2018 werd alles anders
In samenwerking met de experten-commissie stelde het Sloveense agentschap voor bos en natuur voor het jachtseizoen 2018 - 2019 een afschot van 175 beren en 11 wolven voor. Tegen dit quotum kwam bezwaar van 2 NGO’s waardoor de jacht op de wolf werd stopgezet. Het kwam in voorgaande jaren wel vaker tot gelijkaardige situaties (zonder dat de jacht stopgezet werd) maar in december 2018 werd de berenjacht ook effectief stopgezet. De situatie lokte bij de bevolking hevige reacties uit en voor- en tegenstanders stonden lijnrecht tegenover elkaar. De politiek moest ingrijpen en in juni 2019 voerden zij een noodwet in die het toeliet de beer en wolf terug te bejagen. Het belangrijkste argument was dat het verder groeien van de beer -en wolvenpopulaties moest afgeremd worden. Tegelijk moest de bevolking meer tijd krijgen om zich aan de veranderde omstandigheden aan te passen. Omdat de uitspraak over de berenjacht nog in behandeling is, wordt ook voor komend jachtseizoen 2020 - 2021 de noodwet doorgevoerd. De aanvaarding van de situatie door de bevolking is de belangrijkste vereiste om aan de ene kant de grote predatoren te beschermen en aan de andere kant ze tot aanvaardbare populaties te houden door regulatie. In Slovenië probeert de expertengroep (die de afschotcijfers bepaalt) een goede balans te vinden tussen gezonde populaties van grote predatoren en de wil van de bevolking.
Blijft natuurlijk de vraag of de maatregelen een positieve bijdrage aan het beschermen van de soorten zullen geleverd hebben. In principe moet ook op hoger niveau (EU) een sterkere wetgeving komen die duidelijke lijnen moet trekken over beschermen én bejagen van deze dieren. Slovenië heeft zonder twijfel een voorbeeldfunctie als het op grote roofdieren aankomt. De verdere verspreiding van beer en wolf zal in elk geval voor grote uitdagingen zorgen. Het blijft afwachten hoe Europa met deze uitdagingen in de toekomst zal omgaan.
Bron: Der Falkner – Mag. Patricia Graf Phd / Vertaling Kiani Loyson